سالهای نخستین زندگی
محمدبن موسی خوارزمی، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و ریاضی‌دانان ایرانی در دوران اسلامی، در سال ۱۸۵ هجری متولد شد. شهرت علمی او منوط به نقش موثر وی در ریاضیات به ویژه در رشته جبر بوده به‌گونه‌ای که هیچ یک از ریاضی‌دانان سده میانه مانند وی، در پیشبرد تفکر ریاضی تاثیر نداشته‌اند و او را پدر جبر نامیده‌اند. جرج سارتُن مورخ مشهور علم در کتاب مقدمه‌ای بر تاریخ علم آورده است: خوارزمی بزرگترین ریاضی‌دان زمان خود، و با در نظر گرفتن همه‌ی جوانب، یکی از بزرگترین ریاضی‌دانان همه‌ی اعصار به شمار می‌رود و در ادامه، سده نهم میلادی را عصرخوارزمی نامیده‌است.
پس از روی کار آمدن عباسیان، ایرانیان که در پیروزی آن‌ها نقش به‌سزایی ایفا کردند، برای نخستین بار مناصب مهم را به دست گرفتند. توجه ایرانیان به علوم مختلف موجب شد که خلفای عباسی نیز تحت نفوذ وزیران ایرانی خود اندک اندک به ریاضیات و سایر علوم علاقه‌مند شوند. خوارزمی در بغداد تحت حمایت خلیفه عباسی، مامون، به عضویت دارالحکمه که مرکزی برای ترجمه و گردآوری دانش‌های مختلف از سراسر جهان بود، در آمد. او به‌شدت مورد توجه خلیفه وقت بود، از این رو به دستور مامون عباسی مدیریت کتابخانه دارالحکمه را عهده‌دار شد.
دستاوردها
خوارزمی نیز مانند بسیاری از دانشمندان هم‌عصر خود در چندین حوزه‌ی علمی از جمله ریاضیات، نجوم، جغرافیا و نقشه‌کشی فعالیت داشت. گفته می‌شود پیش از استقرار خوارزمی در دارالحکمه، او را به هند اعزام کردند تا حساب هندی را بیاموزد. او پس از بازگشت خود دو کتاب حساب الهند و الجبر و مقابله را نگاشت و به مامون تقدیم کرد.
کتاب جبر خوارزمی یکی از قدم‌های اولیه در جهت سیستماتیزه کردن و حل مسائل ریاضی به روش‌هایی بود که امروزه به عنوان الگوریتم شناخته می‌شوند، به معنای فراهم آوردن چیزی که مردم در محاسبات روزمره شان بدان نیاز دارند، مانند مسائل وصیت و تقسیم ارث، تقسیم زمین و حفاری و …
این کتاب نخستین اثر مستقل تاریخ ریاضیات در موضوع جبر است. واژه‌هایی چون Algebra در زبان‌های انگلیسی فرانسوی و مانند آن برگرفته از واژه جبر عربی است که نخستین بار توسط خوارزمی در این اثر به این معنی به کار رفته است. خوارزمی در کتاب الحساب الهند به معرفی و ترویج سیستم اعداد هندی و روش‌های محاسبه با استفاده از اعداد ده‌دهی Decimal در جهان اسلام و سپس اروپا پرداخت. سیستم ده‌دهی که امروزه به عنوان سیستم عددی استاندارد جهانی استفاده می‌شود، بر پایه اعداد صفر تا نه است و موقعیت مکانی هر رقم، مقدار آن را تعیین می‌کند. این دستاوردهای خوارزمی نقش مهمی در توسعه ریاضیات و علوم کامپیوتری ایفا کرد که او را به یکی از پایه‌گذاران این علوم تبدیل کرده است.
اثر دیگری که چندی پس از جبر نوشته شد رساله‌ای مقدماتی به نام الجمع و التفریق نام داشت، نخستین کتابی که با استفاده از ارقام هندی، نظام ارزش مکانی را به نحوی اصولی و منظم شرح می‌داد، خوارزمی در کتاب خود نشان می‌دهد که چطور می‌توان هر عدد دلخواه را به کمک نه رقم هندسی و صفر نوشت و سپس به شرح اعمال جمع و تفریق، دو برابر کردن، تقسیم و جذر گرفتن و … می پردازد. مسلمانان فن حساب هندی را به طور مستقیم از این کتاب فراگرفتند و اروپاییان نیز از راه ترجمه‌هایی که در سده ۱۲ میلادی از این کتاب فراهم آمد با حساب هندی آشنا شدند. آریستد مار درباره او چنین می‌گوید:یک چیز تاریخی را امروزه نمی‌توان انکار کرد و آن این است که محمدبن موسی خوارزمی، معلم واقعی ملل اروپای جدید در علم جبر بوده است.
خوارزمی در سایر رشته‌های علوم و به خصوص نجوم و جغرافیا اقدامات مهمی انجام داده است، کتاب زیج السند هند که مجموعه‌ای از جداول نجومی که برای محاسبات نجومی مورد استفاده قرار می‌گرفت یکی از موارد قابل ذکر و تاثیرگذار اوست. وی در این کتاب به توضیح موقعیت ستارگان و سیارات و محاسبات مربوط به تقویم پرداخته است، یا کتاب صوره الارض یکی از مهمترین آثار جغرافیایی اوست که در آن به توصیف جغرافیایی مناطق مختلف جهان پرداخته و نقشه‌های دقیقی از مناطق مختلف ارائه داده است.
بزرگداشت
سرانجام محمدبن موسی خوارزمی پس از تلاش‌های فراوان در زمینه گسترش علم در حدود سال ۸۵۰ میلادی درگذشت، اگرچه تاریخ دقیقی از زادروز یا درگذشت او در دسترس نیست، تاثیرات عمیق او بر علم و دانش همچنان ماندگار است. شورای عالی انقلاب فرهنگی به جهت بزرگداشت یاد این دانشمند نامدار، ۲۲ تیرماه را روز میلاد حکیم خوارزمی و روز فناوری اطلاعات نامید.
